Ðinh Quang Anh Thái/Người Việt
LTS: Nhà xuất bản Người Việt sẽ chính thức phát hành tác phẩm Ðèn Cù II của Trần Ðĩnh vào ngày Thứ Sáu, 21 Tháng Mười Một sắp tới. Nhân dịp này, Người Việt phỏng vấn chuyên gia kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa về Ðèn Cù I và Ðèn Cù II.
Hình bìa cuốn Ðèn Cù II của Trần Ðĩnh do Người Việt xuất bản.
Ðinh Quang Anh Thái (NV): Ông đã đọc cuốn Ðèn Cù I và đọc bản thảo của quyển hai, tác phẩm này trong mắt ông ra sao?
Nguyễn Xuân Nghĩa: Trong cả ngàn cuốn sách mà người Việt Nam và ngoại quốc đã viết về hiện tượng Cộng Sản tại Việt Nam, cuốn Ðèn Cù của Trần Ðĩnh có một vị trí riêng. Ðó là sách thuộc loại bán chạy trong năm dù ở trong nước còn là bán chui và bị tịch thu. Và sau này, Ðèn Cù chắc chắn sẽ là tài liệu tham chiếu của rất nhiều người.
Ðọc hết quyển I cuốn Ðèn Cù, mỗi độc giả lại có một cách thẩm định. Chỉ riêng phản ứng “không thể đọc chơi rồi bỏ” của nhiều độc giả cũng đủ nói lên giá trị đặc biệt của tác phẩm. Chẳng những vậy, đọc rồi, không ít người đã viết ra và lưu truyền nhận xét của mình.
Trong số này, một số độc giả còn mau mắn... hài tội tác giả để nói về sự khôn ngoan tinh tế của họ. Nhẹ là “sao giờ này mới viết cái chuyện ai cũng biết?” Nặng hơn thì “có ý chạy tội cho Hồ Chí Minh.” Thậm chí còn chạy tội cho Trung Cộng. Hoặc cuốn sách ra đời trong một âm mưu mờ ám để cho thấy là so với các lãnh tụ Cộng Sản Việt Nam ở đầu nguồn thì thế hệ ngày nay đã đổi mới, v.v...
Ðôi ba người tinh quái lại xoáy vào nội tâm tác giả - hay của chính mình. Họ nói đến phản ứng tình dục lồng trong chính trị và táo tợn suy đoán rằng, biết đâu chừng, chính vì bản năng thâm sâu ấy nên một người bị kết tội “chống đảng” như Trần Ðĩnh mới chỉ bị đi cải tạo, thay vì bị tù đày như các “đội bạn” của nhóm “Nhân Văn Giai Phẩm,” hoặc các nhân vật lãnh tội “xét lại chống đảng” ngày xưa.
Vẫn biết rằng khi đã xuất bản, tác phẩm hết còn là của tác giả, mọi người đều có quyền phán xét khen chê như vậy. Nhưng sự khen chê ấy cũng tùy trình độ - và cả giác độ - của người đọc. Ðược một cái là càng bị đây đó dị nghị thì cuốn sách lại bán càng chạy.
Nguyễn Xuân Nghĩa: Tôi xin chỉ vạch ra hai tội của Trần Ðĩnh: một là mê văn hóa Trung Hoa, như nhiều người có học khác. Hai là mê lý tưởng Cộng Sản, ban đầu kết tinh vào Hồ Chí Minh hay Trường Chinh.
Là người uyên bác - làm không ít độc giả hụt hơi khi đọc và phải đọc lại - Trần Ðĩnh có biệt tài ngôn ngữ của một nhà văn lớn. Nhưng trước hết, ông hiển nhiên biết nhiều ý của chữ “mê.”
Ban đầu, ông chỉ là con mê, một loại nai, bị khớp đèn của các lãnh tụ trên rừng xanh khi họ chưa có dân trong tay để siết. Trong tuổi thanh xuân ấy, mê có thể là thích, ai chẳng biết vậy? Nhưng mê quá cũng làm ta mờ trí, chẳng mê tín thì mê thất là lạc đường, đầu óc mụ mị. Trong cõi mê hoang mờ mịt ấy, người ta khó thấy được thực hư và có khi là đồng lõa của tội ác.
Mê còn hàm ý mân mê sờ soạng - Lê Ðức Thọ hiểu cảm giác này ở trong tù. Sờ quá thì mất luôn cảm giác, như tê mê, hoặc mê như bị chất ether trên giường bệnh. Hay bê bết dơ dáy như “chân mình đầy cứt mê mê”...
Ðọc lại Ðèn Cù I và đọc qua quyển II, chúng ta sẽ thấy ra ngần ấy nét “mê”!
NV: Nhận xét như thế, ông có nói quá mà “vẽ rắn thêm chân” không?
 |
| Chuyên gia kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa. (Hình: Trần Triết/Người Việt) |
Nguyễn Xuân Nghĩa: Tôi không hề “vẽ rắn thêm chân.” Chỉ cần đọc chương 49 trong quyển II, chúng ta sẽ thấy ông Trần Ðĩnh luận bàn đầy tâm đắc với một người trong Nam, thuộc Việt Nam Cộng Hoà, về tiến trình phơi bày bản chất ô uế của đảng Cộng Sản Việt Nam như “mở nắp bô.”
Tôi xin trích: “Việt Cộng mải mê vùi cứt cho ông anh (là Trung Cộng) nên không dọn được cứt mình ngập hết bản thân mình và... - Và đang được nhân dân bới ra, vâng, chính xác, dân đang mở nắp bô đấy.”
Mê như [Trung] Cộng và [Việt] Cộng như vậy từ khi còn trai trẻ, cuối cùng thì Trần Ðĩnh đã tỉnh dần sau nhiều lần choáng váng. Mà không chỉ tỉnh lấy một mình. Từ hơn hai chục năm nay, ông muốn viết lại cả tiến trình giải thoát của bản thân và giải độc cho người khác.
NV: Xin ngắt lời ông, trong một chương trình “Giờ Giải Ảo” phát hình trên Người Việt TV, ông có nói Ðèn Cù là liều thuốc “trục độc” nhằm tống Chủ nghĩa Cộng Sản ra khỏi cơ thể Việt Nam?
Nguyễn Xuân Nghĩa: Ðúng vậy. Tôi đề nghị, để “trục độc,” những ai muốn hiểu ra cái ác tại đầu nguồn của đảng Cộng Sản Việt Nam, khởi đi từ Mao Trạch Ðông và Hồ Chí Minh cho tới mãi sau này, thì nên đọc - và đọc kỹ - bộ Ðèn Cù của Trần Ðĩnh.
Người sính văn chương có thể cất công xếp loại Ðèn Cù là tự truyện hay hồi ký, bút ký, v.v.... Qua quyển II, ta mới nhận ra nét chung là Trần Ðĩnh nhớ gì kể nấy, như người viết tùy bút. Khổ nỗi, đây không là tùy bút của Mai Thảo hay Nguyễn Tuân để giải trí mà nhằm giải độc.... Ông lần giở ký ức như con tầm nhả tơ vì cái nghiệp, những sợi tơ rướm máu bạn bè và người thân, hoặc đầy mùi xú uế của đảng.
Nếu quyển I của Ðèn Cù có những chương tập trung về các thủ phạm của cái ác, quyển II viết nhiều về các nạn nhân, trong đó có những người đáng kính trọng, ít ra là đáng được thông cảm. Trần Ðĩnh kể lại thế giới của ông qua cả trăm giai thoại, với nhiều nhân vật còn xa lạ cho những ai không sinh hoạt trong môi trường hắc ám đó. Nhưng nếu cứ tưởng ông rút ruột viết ra từng đoạn rã rời thì người đọc vẫn chưa thấy được công phu trục độc.
“Sợi chỉ xuyên suốt” những đoạn tùy bút u ám vẫn là cái gian và cái ác của “Việt Cộng.” Dùng từ này, Trần Ðĩnh trả lại ngữ nghĩa nguyên thủy và chính xác là Cộng Sản Việt Nam. Y như khi ông viết về Trung Cộng.
Nhưng nếu chỉ là về từng nhân vật ngẫu hứng nhớ lại thì tùy bút Ðèn Cù chưa đi tới tận cùng của trục độc - hay mở nắp bô để xả mùi xú uế.
Trần Ðĩnh đọc nhiều, thuộc sử đảng và không hề quên mối quan hệ với Liên Xô cùng Trung Cộng từ thời Ðệ Tam Quốc Tế cho đến ngày nay. Cho nên về từng người hay từng việc, ông đều nhắc lại dẫn chứng, nhất là trong báo đảng hay từ người trong cuộc.
Với nhiều độc giả thuộc thế hệ về sau, khung cảnh lịch sử ấy là một mê cung ngoắt ngoéo nên quyển II của Ðèn Cù còn bắt người đọc phải nhớ tới hoặc đọc lại lịch sử cận đại.
Trong từng mô tả về sự gian ác, đôi khi ông có cái lý “giảm khinh” là cái ngu của mấy kẻ trên chóp bu. Dù là ngu thì được cái gian bù lại. Xin đọc Trần Ðĩnh kể lại về hậu trường của “Cách mạng Tháng Tám” năm 1945 ở Chương 50.
Tôi xin trích: “Chỉ hai việc đầu não cách mạng Tân Trào mù tịt tin Hà Nội khởi nghĩa thành công và Việt Minh vũ trang phải được Nhật cho phép qua Cầu Ðuống mới vào được Hà Nội đã đủ cho thấy vận hội khách quan vô cùng tốt đẹp của đất nước. Nói lại: vận hội của toàn dân nhưng cuối cùng đã bị Việt Cộng ẵm gọn làm vốn liếng riêng của mình. (Chữ in nghiêng là của tác giả Trần Ðĩnh).
“Tân Trào ba ngày không biết Hà Nội đã khởi nghĩa thắng lợi và Quân Chiến Khu về phải xin Nhật cho qua Cầu Ðuống, chỉ hai việc ấy thôi đủ nói Việt Minh chả có đuổi Nhật gì hết. Và tuy ngày 23 tháng 8 mới vào Hà Nội, Cụ Hồ vẫn cảnh giác bắt đi vòng qua sông Hồng ở mạn cây đa làng Sọi có Vũ Ðình Huỳnh chờ đón Cụ lên xe hơi qua cầu Sông Cái rồi rẽ phố Hàng Khoai và thế là Cụ đã được ngắm thủ đô ở cái góc mang tên thứ lương thực tiêu biểu nhất của dân ta - đúng là nông thôn bao vây thành thị... Rồi Cụ hài lòng ra ngay chỉ thị tiếp tục hòa hoãn với Nhật, tha Bảo Ðại, một lần nữa mặc nhiên thừa nhận Quân lệnh số 1 yêu cầu tiến công Nhật, đàn áp chính quyền Trần Trọng Kim và tiêu diệt đảng phái phản động, là duy ý chí kiểu con ếch nằm trong đáy giếng.”
Từ những hồi tưởng đó, Trần Ðĩnh mới kết luận là theo Việt Cộng thì “bốn phương vô sản đều là anh em... ‘vô tổ quốc’ như thế!”
Ðầy dẫy trong Ðèn Cù, ta gặp nhiều chuyện cực khó tin mà chỉ người trong cuộc mới thấm được theo lối “nóng lạnh tự biết.” Trong mạch đó, độc giả có thể nhớ tới truyện giả tưởng “Ðỉnh Cao Toang Hoác” (Yawning Heights hay Les Hauteurs Béantes) của nhà văn bất đồng chính kiến Alexander Zinoviev khi ông ta chơi chữ và châm biếm xã hội Xô Viết. Nhưng Zinoviev còn phải dựng truyện giả tưởng, Trần Ðĩnh viết về người thật, việc thật. Và xuyên qua hơn ngàn trang sách của hai quyển, Ðèn Cù bổ dọc từ Marx tới Lenin, Staline, Mao Trạch Ðông và Hồ Chí Minh, cho chí Lê Duẩn, Lê Ðức Thọ - và cả Nguyễn Văn Linh với thành tích bái Tầu để chặn Duẩn và ngăn Thọ. Còn kinh hãi hơn giả tưởng.
NV: Có người cho rằng Ðèn Cù có dụng tâm chạy tội cho Hồ Chí Minh, xin nghe ý kiến của ông?
Nguyễn Xuân Nghĩa: Những ai cho rằng Ðèn Cù có dụng tâm chạy tội cho Hồ Chí Minh thì nên đọc quyển II để nắm lấy “tang vật.” Ðọc bản thảo Ðèn Cù II, tôi tìm được một kỳ thú của tác phẩm: Trần Ðĩnh lại viết về Hồ Chí Minh như một nạn nhân hàng đầu.
Dù là cán bộ trước sau đã qua sáu năm đào tạo của Ðệ Tam Quốc Tế, và sau này được quốc tế trao cho Trung Quốc dìu dắt, Hồ lần lượt là nạn nhân của Staline, rồi Mao và vì vậy mà từng có thời cũng là nạn nhân của Trường Chinh, Lê Duẩn, Lê Ðức Thọ trong vụ tranh đoạt quyền bính nội bộ. Phần nào đó, ông Hồ của Trần Ðĩnh có thể là “vô can” trong nhiều chuyển động lớn chỉ vì cái tội vô tài.
Vậy mà ngày nay Việt Cộng còn nói mãi về thắng lợi của “Tư tưởng Hồ Chí Minh.” Cho nên Trần Ðĩnh mới phang thành tích họ Hồ. Tôi xin trích nguyên văn lời Trần Ðĩnh: “Bịa! Chính là thất bại! Vâng, thất bại đầu tay lập đảng và thất bại đầu tay lập nước!”
Rất đáng ngạc nhiên là nhận xét nêu trên là của một người mắc bệnh mê Hồ khi còn trẻ. Ðáng ngạc nhiên hơn nữa là Trần Ðĩnh không hết lời ngợi ca cụ Trần Trọng Kim. Từ đó, thế hệ ngày nay ở trong nước phải tìm hiểu xem Trần Trọng Kim là ai - và vì sao Cách Mạng Tháng Tám chỉ là một trò bịp...
NV: Ông cảm nhận ra sao khi tác giả đặt tựa quyển II của Ðèn Cù là “Vén Mây Giữa Trời”?
Nguyễn Xuân Nghĩa: Ðọc mãi tôi mới đoán ra Trần Ðĩnh có ý phân công lao động. “Bác Hồ” và “đảng ta” chỉ là những vì sao, còn lại, Mặt Trời là những lãnh tụ xa lạ của Liên Xô hay Trung Cộng, như Lenin, Staline hay Mao... Vén mây lên, Trần Ðĩnh bắn rụng cả mặt trời lẫn ngần ấy vì sao...
NV: Trần Ðĩnh đã vạch rõ cũng chỉ vì cái tội mê Trung [Cộng], mê Xô [Cộng] của ông Hồ và đám lãnh đạo Việt [Cộng] nên dân ta mới khổ như vậy. Ông có điều gì muốn nói thêm về Ðèn Cù của Trần Ðĩnh?
Nguyễn Xuân Nghĩa: Sau khi cả dân tộc đã trả giá đắt đỏ, Trần Ðĩnh viết ra chuyện mê muội ấy. Theo tôi, những ai muốn thế giới nhìn ra sự lầm lạc của nhiều người ngoại quốc về Việt Nam thì nên phiên dịch Ðèn Cù ra ngoại ngữ. Nó cần xuất hiện bên những tác phẩm giải ảo lừng danh của thiên hạ.
NV: Cám ơn ông đã trả lời phỏng vấn của Người Việt.
